Ak Devrim ve Ruhullah Humeyni’nin çıkışı
Musaddık iktidarının bitiminden sonra Şah’ı koltuğuna iade eden Amerika, ondan sosyal ve ekonomik modernleşme reformları yapmasını ister. Reformun kan dökülmeden gelmesi planlandığı için adına Ak Reform denilmiştir. Kadınların özgürlükleri çoğaltılır, ülke genelinde okur yazarlık arttırılır. Ancak aşırı dinci kesim için değişim fazla rahatsız edicidir.
Kadınların sosyal özgürlükleri genişletilir, kadın ve gayrımüslimlere seçme ve seçilme hakkı verilir, dinsel vakıfların mülklerine el konulmasının önü açılır.
Humeyni ilk defa gündeme bu reformlara karşı çıkması ile gelir. Sıkı bir muhalif olan Humeyni 1 yıl sonra Türkiye’ye sürgün edilir. Bunun üzerine hükümet karşıtı hareketler patlak verir.
Humeyni Kimdir?
1902 doğumlu Ruhullah Humeyni ileride İran İslam Devrimi’nin babası olacaktır. 5 aylıkken babasını, 15 yaşındayken de annesini kaybederek tamamen öksüz kalmıştır. Zaten uzun yıllar dini ulema geleneğine sahip bir aileden gelen Humeyni kendini din eğitimine adar. “1950’lerde Ayetullah, 1960’ların başlarında da Büyük Ayetullah unvanını alarak Şiî molla hiyerarşinin en üst katına yükselir.”
İmam Humeyni, 1962-63’te şahın toprak reformu programı çerçevesinde bazı dinsel vakıfların mülklerine el konulmasına muhalefet ettiği için tutuklanır.
Şah, 1964’te Amerikan askerlerine İran topraklarında dokunulmazlık verir. Bardağı taşıran son nokta ise Humeyni’nin Şah’ın “İranlıları bir Amerikan köpeğinden daha değersizleştirmesi” ile itham etmesi olur. Humeyni, siyasi önder konumunda olduğu ve halk içinde çıkan olaylardan sorumlu tutulduğu için Şah tarafından 18 ay hapse yollanır. Ardından da Türkiye’ye sürgün edilir. Sonra Irak’ta, ve Fransa’da sürgünde kalır.
Sürgün hayatı boyunca İran’a yolladığı kasetlerle şahın devilmesi ve İran İslami Cumhuriyeti’nin kurulması çağrısında bulunarak etki alanını korur.
Bu arada, şahın Amerikan askerlerine İran topraklarında dokunulmazlık vermesi ve muhalif Humeyni’yi sürgüne göndermesi, şaha duyulan antipatinin derinleşmesine sebep olur.
1971’de İran ekonomisi kötü giderken, İran İmparatorluğu’nın 2500. yılı için çok gösterişli bir kutlama düzenlenir. Persapolis’te yapılan ve 61 ülkenin devlet başkanının katıldığı kutlamaya harcanan paralar şahın zaten yaralı olan imajını iyice zedeler.
1974’te Şah İran’ın petrol gelirini 4 milyon dolardan 20’ye çıkarır. Ancak Amerika Şah’ı kendisinden yüklü bir silah alımı yaparak bu parayı harcamaya ikna eder. Gereksiz yere alınan bu silahlar halkta tepkilerin artmasına neden olur.
İran İslam Devrimi Nasıl Oldu?
Tüm fikir ayrılıklarına rağmen, sağcısı solcusu, şahın ülkenin çıkarlarını kötüye kullandığı düşüncesinde birleşirler ve ortak amaçları şahı iktidardan indirmek olur. Şahın kimseyi yanına çekemediği bir ortam oluşmuştur: Öğrenciler yeniliklerin daha hızlı ve agresif olmasını isterken, muhafazakarlar yapılan reformların geri dönülmesini ister. Aslında şahtan kaynaklanan memnuniyetsizlikleri taban tabana zıt olsa da, iki taraf da memnuniyetsizlik esasında birleşirler ve şahı indirme davasında sağcısı solcusu fark etmeksizin sokaklardaki direnişte yan yana savaşırlar.
Şah’a karşı muhalefet giderek büyür. Şah karşıtı büyük gösterilerden ve grevlerden ekonomi korkunç etkilenir. Bu da protestoların şiddetini arttırır. Tedirgin olan şah giderek saldırganlaşır. Şahın 1957 kurduğu Savak isimli gizli güvenlik teşkilatı protestocuları kaçırıp işkence etmeye, öldürmeye başlar. Savak İran tarihinin en çok korkulan ve nefret edilen örgütü olmuş, Artık şah halkının gözünde bitmiştir.
İran Şahı’nın Devrilişi
Kontrolün elinden çıktığını hisseden Şah 1978’de sıkı yönetim ilan eder.
Ancak Amerika Şah’ı gözden çıkarmış, desteğini kesmiştir. Amerika’nın desteğini alamayan ve sokakların iyice kızışmasından korkan Şah, ortalığı biraz yatıştırmak için muhalefet liderini iç işleri bakanı yapar. Ancak bu çok geç kalınmış bir adımdır, bombanın çoktan pimi çıkmıştır.
Humeyni’nin Başa Gelişi
Şah, 16 Ocak 1979’da artık insanların sesini bastımadığını görünce İran’dan kaçar. Bunun üzerine Humeyni İran’a geri döner. Yıllardır sürgünden şahın devrilmesi için çağırı yapan Humeyni İranlılarca heyecanla karşılanır ancak insanlar zaten şahın indirilmesi amacı gerçekleştiğinden Humeyni’nin yeni konjektürde aktif bir rol üstlenmesini beklememektedir. Zaten Humeyni de artık 76 yaşındadır, anca danışmanlık gibi daha pasif bir rol alacağı düşünülmektedir.
Ama 1 Şubat 1979’da televizyonda yabancı etkilerden uzak ve İslam’a sadık bir İran istediğini, ayrıca bundan sonra yönetimi kendi belirleyeceğini ilan ederek İran İslam Devrimi’ni gerçekleştireceğini işaret eder.
1 Nisan 1979’da referandum sonucu İran, resmen İslam Cumhuriyeti haline gelir sonra da Aralık 1979’da ülke teokratik anayasayı ve Humeyni’nin dini liderliğini onaylar. Beni Sadr cumhurbaşkanı seçilir.
KAYNAK: Bzevdeyokuz.com
